नेपालको राजनीति अहिले दुई विपरीत तर समानान्तर घटना मार्फत परीक्षणमा छ। नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाले सभापतिको जिम्मेवारीबाट बिश्राम लिएका छन् भने नयाँ पुस्ता, ‘जेन–जी आन्दोलन’ का युवा, राजनीतिक नेतृत्वप्रति असन्तुष्टि व्यक्त गर्दै सडकमा उत्रिएका छन्। यी दुई घटना भिन्न देखिए पनि नेपालको राजनीतिक संक्रमण र पुस्तान्तरणको एउटै कथा बयान गर्छन्।

शेरबहादुर देउवाको बिश्राम : उत्तरदायित्व र परिपक्वता

नेपाली राजनीतिमा पदबाट स्वेच्छिक बिदा लिनु दुर्लभ घटना हो। देउवाले सभापतिबाट बिश्राम लिँदा केवल व्यक्तिगत थकान नभएर राजनीतिक उत्तरदायित्व स्वीकारेका छन्। तीन दशकभन्दा बढी समय नेतृत्वमा रहेका देउवाले यो संकेत दिएका छन् कि सत्ता स्थायी होइन, जिम्मेवारी स्थायी हुन्छ।

यो कदमले कांग्रेसभित्र मात्रै होइन, अन्य दलमा पनि नेतृत्व हस्तान्तरणको बहस जगाएको छ। पुरानो पुस्ता अझै सत्ताको केन्द्रमा छ, तर नयाँ पुस्ताको उदयले अब नेतृत्व प्रश्नको केन्द्रमा राखेको छ।

जेन–जी आन्दोलन : असन्तुष्टिको स्वर र आक्रोश

भदौ २३ र २४ गते, जेन–जी आन्दोलनले देशभर हलचल मच्चायो। युवा पुस्ताले अवसरवाद, भ्रष्टाचार, निष्क्रिय नेतृत्व र राजनीतिक बेथितिको विरोध गर्दै सडकमा उत्रिएका थिए। तर आन्दोलनले हिंसात्मक स्वरूप पनि लिए—सार्वजनिक सम्पत्तिमा क्षति, नेतामाथि आक्रमण र सामाजिक सञ्जालमा चरम आलोचना।

शेरबहादुर देउवामाथि भएको संघीतिक (symbolic) आक्रमण केवल व्यक्तिगत आलोचना थिएन; यो पुरानो राजनीतिक पुस्तामाथिको सामूहिक असन्तुष्टि थियो। जेन–जी आन्दोलनले देखायो कि अब युवाले राजनीतिक हिसाबकिताब माग्न सक्ने क्षमता राख्छन्। तर यसले अर्को प्रश्न उठायो—आक्रोश र आक्रमणले मात्र परिवर्तन सम्भव छ कि जिम्मेवार राजनीतिक अभ्यासबाट? संवाद, वैचारिक तयारी र संस्थागत सहभागिताले मात्र नयाँ पुस्तालाई स्थायी राजनीतिक भूमिका दिन सक्छ।

पुरानो पुस्ताको विदा र नयाँ पुस्ताको चुनौती

देउवाको बिश्राम र जेन–जी आन्दोलनले स्पष्ट संकेत दिएका छन् — नेपालमा पुस्तान्तरणको समय आएको छ। पुरानो पुस्ता अझै सत्तामा छ तर शक्ति हस्तान्तरण अपरिहार्य छ। नयाँ पुस्ता उर्जाशील छ तर अझै असंगठित र अनुभवहीन पनि। यो अन्तराल नै नेपालको राजनीतिक भविष्यको चुनौती हो। यदि कांग्रेसले नयाँ नेतृत्वलाई अवसर दिएर जिम्मेवारीको संस्कार विकास गर्न सक्छ भने, यो कदम ‘सशक्त नेतृत्व हस्तान्तरण’ को नमूना बन्न सक्छ। तर पुरानो गुट पुनः हावी भए, देउवाको बिश्राम केवल प्रतीकात्मक रहने सम्भावना छ।

अन्य दलमा असर

देउवाको कदमले माओवादी केन्द्र, नेकपा (एमाले) र अन्य दलहरूमा पनि अप्रत्यक्ष दबाब सिर्जना गरेको छ। यी दलमा दशकौंदेखि सत्तामा रहेका नेताहरू अब युवा नेतृत्वको चुनौती सामना गर्न बाध्य छन्। जेन–जी आन्दोलनको प्रभाव र देउवाको बिश्रामले युवा नेताहरूलाई अवसर र वैधता प्रदान गरेको छ। यो दबाबले दलहरूलाई राजनीतिक उत्तरदायित्व र नेतृत्व परिपक्वतामा ध्यान दिन प्रेरित गर्नेछ। युवाले आक्रोश मात्रै देखाउने होइन, वैचारिक र नीति–आधारित आन्दोलन गर्न सिक्नुपर्ने चुनौती छ।

संवादको अभाव र राजनीतिक स्थायित्व

जेन–जी आन्दोलनले पुरानो राजनीतिप्रति असन्तुष्टि देखायो, तर संवादका पुल कमजोर छन्। नेतृत्वले युवाको आवाजलाई ‘भावनात्मक’ भनेर बेवास्ता गर्छ, युवाले पुराना नेतालाई ‘भ्रष्ट’ भनेर आरोप लगाउँछन्। संचार र संवादको अभावले आक्रोशलाई सडकमा विस्फोट गराउँछ। लोकतन्त्र केवल मतदाताको दिनले जीवित रहँदैन; यो निरन्तर संवाद, आत्मसमीक्षा र नयाँ पुस्ताको सहभागिताबाट सुदृढ हुन्छ।

राजनीतिक जिम्मेवारी र भविष्यको बाटो

देउवाको बिश्रामले नेतृत्व जिम्मेवारीको अभ्यास देखायो; जेन–जी आन्दोलनले नागरिक जागरणको संकेत दियो। अब नेपालमा प्रश्न केवल नेतृत्वमा को आउने मात्र होइन;कसरी पुरानो र नयाँ पुस्ताबीच संवाद स्थापन गर्ने भन्ने हो। पुरानो पुस्ताले सत्ता त्याग्ने र नयाँ पुस्ताले आक्रोशलाई जिम्मेवार राजनीतिक अभ्यासमा रूपान्तरण गर्ने अवस्था सिर्जना भए, त्यो दिन नेपालको राजनीति नयाँ युगको प्रवेशद्वारमा हुनेछ। नेपालको राजनीति अहिले निर्णायक मोडमा छ। पुरानो पुस्ताले विदा लिन थालेको छ र नयाँ पुस्ता आउन तयार हुँदैछ। तर यो संक्रमण सफल हुनका लागि केवल नारा र आक्रोशले पुग्दैन; आवश्यक छ । संवाद, संस्थागत सुधार र सह–अस्तित्वको राजनीतिक परिपक्वता ।

यदि देउवाको बिश्रामले नेतृत्व–परिवर्तनको संस्कार जन्मायो र जेन–जी आन्दोलनले जिम्मेवार नागरिक आन्दोलनको बाटो समात्यो भने, नेपालको राजनीति लामो समयपछि साँच्चै नयाँ पुस्तातर्फको यात्रा सुरु गर्नेछ।