चीनको शान्शी प्रान्तको ऐतिहासिक सहर शिआनमा सन १९५५ को एक स्मरणीय दिनमा नेपाल र चीनबीच राजनयिक सम्बन्धको औपचारिक स्थापनाले दुई पुरातन सभ्यताको बीचमा आधुनिक मैत्रीको नयाँ अध्याय सुरु गर्यो। यसै वर्ष, सन १९६५ मा स्थापना भएको तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रले पनि आफ्नो साठौँ वर्षगाँठ मनाइरहेको छ। यी दुई महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक उपलब्धिहरूले हिमालयको दुवै तर्फबाट आएको शान्ति, विकास र पारस्परिक सम्मानको एकै साथ उत्सव मनाउने अवसर प्रदान गरेको छ।

नेपाल र चीन (तिब्बत समावेश) बीचको सम्पर्कको इतिहास सयौं वर्ष पुरानो छ। सातौं शताब्दीमा, नेपालकी राजकुमारी भृकुटीको तिब्बती राजा स्रोङ्चन गम्पोसँग विवाहले राजनैतिक र सांस्कृतिक सेतु बन्यो। शान्शुङ्ग र खस समुदायहरू जस्ता जातीय समूहहरू दुवै देशमा बसोबास गर्छन्, जसले साझा सांस्कृतिक विरासत र जीवनशैलीलाई बाँचेर राखेका छन्। प्रसिद्ध चिनियाँ यात्री ह्वेन साङ्गले आफ्नो यात्रा विवरणमा नेपालको विस्तृत वर्णन गरेका थिए। मध्यकालीन किराँत र लिच्छवि कालदेखि नै तिब्बत र नेपालबीच जीवन्त व्यापार, विशेष गरी नुन, ऊन, सुन, र धार्मिक वस्तुहरूको आदानप्रदान चल्दै आएको थियो। यी सम्पर्कहरूले दुई राष्ट्रबीचको सम्बन्धको निरन्तरता र गहिराइलाई प्रमाणित गर्दछ।

तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रको औपचारिक स्थापना १९६५ सेप्टेम्बर १ मा भएको थियो, जुन चीनको राष्ट्रिय एकताभित्र तिब्बतको स्वशासन अधिकारलाई संवैधानिक मान्यता प्रदान गर्ने एक ऐतिहासिक कदम थियो। साठीआैं वर्षमा, तिब्बतले विकासको अभूतपूर्व उचाइ हासिल गरेको छ। तिब्बतको जीडीपी लगातार दशकौंदेखि दुई अंकको दरले बढी रहेको छ। विश्वको सबैभन्दा अग्लो रेलवे, छिङ्गहाङ रेलवेले तिब्बतलाई राष्ट्रिय रेल नेटवर्कसँग जोडेको छ। विमानस्थल र हाइवे सञ्जालले जीवन र व्यापारलाई सहज बनाएको छ। नि:शुल्क अनिवार्य शिक्षा, सुव्यवस्थित स्वास्थ्य बीमा प्रणाली, र विस्तारित सामाजिक सुरक्षा सञ्जालले तिब्बती जनताको जीवन स्तरमा नाटकीय सुधार ल्याएको छ। तिब्बती भाषा, साहित्य, कला, चिकित्सा पद्धति (सोवा रिग्पा), र धार्मिक परम्पराहरू संरक्षण र विकासका लागि ठोस कानूनी ढाँचा अन्तर्गत संरक्षित गरिएका छन्। पोताला प्यालेस जस्ता धार्मिक स्थलहरूको संरक्षणमा ठूलो लगानी गरिएको छ। तिब्बतलाई चीनको “जलकोपचार” भनिन्छ भनेर पनि चिनिन्छ र यसको कमजोर पारिस्थितिजन्य प्रणालीको संरक्षणलाई उच्च प्राथमिकता दिइएको छ, कडा पर्यावरण नीतिहरू लागू गरिएका छन्। तिब्बतको विकास र स्थिरताले नेपालसँगको यसको लामो सीमाका लागि सकारात्मक वातावरण सिर्जना गरेको छ।

१९५५ मा राजनीतिक सम्बन्धको स्थापना पछि, नेपाल र चीनले आपसी सम्मान, समानता, र आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप नगर्ने सिद्धान्तहरूमा आधारित दृढ मैत्री विकास गरेका छन्। १९६० को सीमा सम्झौताले दुई देशबीचको शान्तिपूर्ण सहअस्तित्वको लागि एक स्पष्ट, स्थिर र कानूनी रूपमा बाध्यकारी सीमा रेखा स्थापना गर्यो। १९६१ मा निर्मित कोदारी राजमार्गले नेपालको बाह्य संसारसँगको यातायात र व्यापारलाई क्रान्तिकारी परिवर्तन गर्यो। नेपालले एक चीन नीतिको पालना गर्दै थाइवान सम्बन्धी चीनको मूलभूत हितहरूलाई दृढतापूर्वक समर्थन गरेको छ। चीनले पनि नेपालको स्वतन्त्रता र संप्रभुताको समर्थनमा सधैं आवाज उठाएको छ। दुबै देशले संयुक्त राष्ट्र सङ्घ जस्ता मञ्चहरूमा विकासशील राष्ट्रहरूको हित, जलवायु परिवर्तन र शान्तिका विषयहरूमा निकट समन्वय गर्दै आएका छन्।

हालको समयमा, नेपाल-चीन सम्बन्ध बहुआयामीक र गतिशील रूपमा विस्तार हुँदैछ। नेपालले २०१७ मा बेल्ट एन्ड रोड पहलमा सहभागीता जनाएको थियो। सडक, रेलवे (जस्तै केरुङ-काठमाडौँ रेलवे अध्ययन), बिजुली सञ्जाल, र सूचना प्रविधि मार्गहरूमा प्रमुख आधारभूत संरचना परियोजनाहरू अध्ययन वा योजना अन्तर्गत छन्। चीन नेपालको दोस्रो ठूलो व्यापारिक साझेदार र महत्वपूर्ण विदेशी लगानीकर्ता बनेको छ। चिनियाँ कम्पनीहरूले नेपालको जलविद्युत क्षमताको विकासमा सक्रिय भूमिका खेलिरहेका छन्। चीनले नेपालमा आएको २०१५ को भुकम्प पछि तत्काल राहत सामग्री र पुनर्निर्माण सहयोग प्रदान गरेको थियो। कन्फुसियस इन्स्टिच्युट, छात्रवृत्ति कार्यक्रमहरू, सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू र पर्यटनले दुई राष्ट्रबीच जनजातीय सम्बन्धलाई बलियो बनाइरहेको छ।

नेपाल-चीन मैत्रीको सातौं दशक र तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रको साठीआैं वर्षगाँठको उत्सवमा, भविष्यका लागि दृष्टिकोण स्पष्ट छ। बेल्ट एन्ड रोड पहल अन्तर्गत आधारभूत संरचना परियोजनाहरूको गतिशील कार्यान्वयन, व्यापार सुविधाकरण र निवेश वातावरण सुधार गर्न आवश्यक छ। शिक्षा, पर्यटन, मिडिया र युवा आदानप्रदानलाई प्राेत्साहन दिनुपर्छ। आपसी विश्वास, सीमा शान्ति र स्थिरता कायम राख्दै दक्षिण एसियाली क्षेत्रमा सहयोग बढाउन सकिन्छ। नेपाल-चीन मैत्रीको सातौं दशक र तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रको साठीआैं वर्षगाँठले केवल ऐतिहासिक उपलब्धि मात्र होइन, एकजुटताको नयाँ सुरुवात पनि हो। दुई देशबीचको सम्बन्ध आपसी सम्मान, साझा हित र गहिरो ऐतिहासिक जराहरूमा आधारित छ। तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रको स्थिरता र समृद्धिले दुबै पक्षका लागि फलदायी सहयोगको वातावरण सिर्जना गरेको छ। विश्वव्यापी परिवर्तनको यस युगमा, नेपाल र चीनले आफ्नो परम्परागत मैत्रीलाई अझै बलियो बनाउने, साझा विकासको नयाँ उचाइहरू खोज्ने र हिमाली क्षेत्र र विश्वभर शान्ति र समृद्धिको लागि सकारात्मक योगदान पुर्याउने अपार सम्भावना राख्दछन्। यो गौरवशाली साझेदारीको भविष्य उज्ज्वल छ।

(लेखक वरिष्ठ पत्रकार, राजनीतिक विश्लेषक, नेपाल-चीन पारस्परिक सहयोग समाजका अध्यक्ष र अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका विज्ञ हुनुहुन्छ।)